W pracy rolnika zdarzają się wypadki. Niestety, może się okazać, że czynność, przy której doszło do wypadku, wcale nie była związana z działalnością rolniczą - przynajmniej zdaniem KRUS. Pan Mieczysław prowadzi małe gospodarstwo rolne. Pewnego dnia wybrał się na strych stodoły po ziarno dla kaczek. Wchodząc po drabinie, złamał nogę. KRUS odmówił mu prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu tego zdarzenia, wskazując, że w tym czasie gospodarz nie wykonywał czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej. Każdy rolnik doskonale wie, jak niebezpieczna bywa praca w gospodarstwie rolnym, zawłaszcza w takim, gdzie używa się maszyn rolniczych czy też hoduje zwierzęta gospodarskie. Z danych statystycznych wynika, że wypadki przy pracy w rolnictwie występują znacznie częściej niż w innych branżach, np. w przemyśle czy handlu. STAŁY I DŁUGOTRWAŁY USZCZERBEK NA ZDROWIU Zgodnie z ustawą z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników "Ubezpieczonemu rolnikowi i domownikowi, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, lub też członkom rodziny ubezpieczonego zmarłego wskutek wypadku przy pracy rolniczej, przysługuje jednorazowe odszkodowanie powypadkowe". Tego typu jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej ustala się proporcjonalnie do określonego procentowo stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu1. Za stały uszczerbek na zdrowiu uznaje się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie jego czynności nierokujące poprawy. Z kolei za długotrwały uszczerbek uznaje się takie naruszenie sprawności organizmu wskutek doznanego wypadku przy pracy rolniczej lub przebytej choroby zawodowej, które spowodowało upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące jednak ulec poprawie. Za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu przysługuje rolnikowi określona kwota, aktualnie jest to 700 zł odszkodowania za każdy 1 proc. POJĘCIE WYPADKU PRZY PRACY Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników za wypadek przy pracy rolniczej3 uznaje nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem działalności rolniczej albo pozostających w związku z wykonywaniem tych czynności na terenie gospodarstwa rolnego, które ubezpieczony prowadzi lub w którym stale pracuje, albo na terenie gospodarstwa domowego bezpośrednio związanego z gospodarstwem rolnym. Jak wynika z powyższej definicji, dla zaistnienia zdarzenia, które może zostać uznane za wypadek przy pracy rolniczej, konieczne jest łączne spełnienie trzech przesłanek. Po pierwsze, zdarzenie to musi być nagłe; po drugie, ma być wywołane przyczyną zewnętrzną; a po trzecie, ma pozostawać w związku z wykonywaniem czynności, które służą prowadzeniu działalności rolniczej lub pozostają w czasowym, przyczynowym lub funkcjonalnym związku z jej wykonywaniem, także poza terenem gospodarstwa rolnego4. Zazwyczaj spełnienie dwóch pierwszych z zacytowanych powyżej przesłanek nie budzi wątpliwości. Natomiast w większości przypadków istota sporu pomiędzy rolnikiem a KRUS sprowadza się do ustalenia, czy została spełniona ostatnia przesłanka definicji wypadku przy pracy rolniczej. POJĘCIE PRACY ROLNIKA, WEDŁUG SĄDU NAJWYŻSZEGO W zaprezentowanym na wstępie przykładzie KRUS odmówił świadczenia odszkodowawczego z tego względu, iż uznał, że zdarzenie, do którego doszło, nie było związane z wykonywaną działalnością rolniczą, gdyż ziarno, po które wchodził pan Mieczysław na strych budynku, miało być przeznaczone dla drobiu hodowanego z przeznaczeniem na własne potrzeby bytowe rodziny. Stąd też zdaniem KRUS hodowla drobiu na własne potrzeby, tj. cele konsumpcyjne, jakkolwiek mieści się w ramach zwykłych czynności rolniczych, to jednak nie ma z nimi bezpośredniego związku. Powyższe spowodowane jest tym, że wchodzenie po ziarno dla drobiu nie wynika w prosty sposób z faktu prowadzenia działalności rolniczej, jak również nie pozostaje w związku z czynnościami służącymi pracy w gospodarstwie - gdyż nie zmierza do wytworzenia określonych produktów roślinnych, co jest istotą działalności Opierając się na takich argumentach, KRUS odmówił wypłaty świadczenia, po czym pan Mieczysław wniósł do sądu odwołanie od takiej decyzji. W konsekwencji sąd zmienił zaskarżoną decyzję, uznając, że przypadek ten kwalifikuje się do wypłaty odszkodowania. Podstawą zmiany decyzji był fakt, że podobne sytuacje były już analizowane przez Sąd Najwyższy, który dokonał wykładni przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i wskazał, że nie ma znaczenia rozróżnienie, czy ubezpieczony rolnik uległ zdarzeniu wypadkowemu, chowając drób na potrzeby własne czy na sprzedaż, ponieważ takie zdarzenie i tak pozostaje wypadkiem przy pracy rolniczej. Zdaniem Sądu Najwyższego zwrot ustawy "przy pracy rolniczej" powinien być definiowany szeroko przede wszystkim przez funkcjonalny związek zdarzeń z działalnością rolniczą 6. Dlatego też przez pojęcie "działalności rolniczej" należy rozumieć działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej, a więc wszelkie rodzaje aktywności zawodowej charakterystyczne dla funkcjonowania gospodarstwa rolnego, ale niekoniecznie chodzi tu o produkcję na sprzedaż. Cechą charakterystyczną polskiego rolnictwa jest jego znaczne rozdrobnienie, zatem gospodarstwa rolne o dużych powierzchniach, nastawione na towarowość (prowadzenie produkcji artykułów rolnych na sprzedaż, która stanowi podstawowe źródło dochodu) stanowią tylko jego niewielką część. Typowy polski rolnik prowadzi zatem gospodarstwo rolne (farmę) nastawione głównie na produkcję towarową, bywa też drobnym producentem, w najlepszym wypadku sprzedającym niewielką ilość produktów swego gospodarstwa rolnego, a pozostałą ich część zużywającym na potrzeby własne i swojej rodziny. CZYNNOŚCI PRZYGOTOWAWCZE, ORGANIZACYJNE I NASTĘPCZE Dla zobrazowania kolejnych problemów w tej materii posłużmy się następnym przykładem. Organ rentowy odmówił pani Annie prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej. Zdarzenie, na które powoływała się poszkodowana, wyglądało następująco: przed rozpoczęciem prac rolniczych próbowała uprzątnąć stodołę, wtedy też przesuwając sprzęty rolnicze, przytrzasnęła sobie palce prawej dłoni i złamała je. KRUS wskazywał, że sam fakt wystąpienia zdarzenia na terenie gospodarstwa rolnego nie jest wystarczającą przesłanką do uznania tego zdarzenia za wypadek przy pracy rolniczej, a to, co zdarzyło się pani Annie, nie miało miejsca przy wykonywaniu pracy rolniczej, a zatem brak jest podstaw prawnych do przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania. Po wniesieniu odwołania przez panią Annę sąd stwierdził jednak inaczej. Zdaniem sądu wypadek przy pracy rolniczej może być zdarzeniem, które wystąpi zarówno w czasie wykonywania czynności mających charakter pracy rolniczej, jak i w związku z ich wykonywaniem, to znaczy także w ramach podjętych przez rolnika czynności przygotowawczych i organizacyjnych oraz czynności następczych, prowadzących do zakończenia pracy W omawianym przykładzie pani Anna niewątpliwie wykonywała prace przygotowawcze, gdyż ich celem było ułatwienie wyjęcia z pomieszczenia gospodarczego znajdujących się tam urządzeń do pracy w polu, która miała być następnie wykonywana. Podobnie za wypadek przy pracy rolniczej należy uznać przypadek, gdy rolnik ulega wypadkowi podczas obcinania drzew na podwórku gospodarstwa, upadając z drabiny. Z pozoru nie wydaje się, aby czynność ta związana była z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, jednak przyjrzyjmy się tej sytuacji bliżej. Rolnik przycina drzewa owocowe znajdujące na się na podwórku, gdyż w ich pobliżu biegnie linia średniego napięcia doprowadzająca prąd do gospodarstwa, a dbałość o należyty stan infrastruktury technicznej gospodarstwa rolnego należy do zwykłych czynności związanych z jego prowadzeniem. Pomimo tego, iż drzewo, z którego spadł rolnik, nie jest wykorzystywane do produkcji roślinnej w gospodarstwie, to zaistniały wypadek ma związek z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Gdyby rolnik nie podejmował czynności pielęgnacyjnych, polegających na przycinaniu gałęzi drzew rosnących w kierunku linii elektrycznej, to jego gospodarstwo rolne mogłoby zostać pozbawione prądu, a tym samym nie mogłoby prawidłowo PROCEDURA ZGŁOSZENIA WYPADKU DO KRUS Kiedy dojdziemy do wniosku, iż zdarzenie, które się nam przytrafiło, może stanowić wypadek przy pracy, należy w pierwszej kolejności zgłosić to zdarzenie do KRUS. Jako że zazwyczaj wypadki przy pracy w rolnictwie nie dzieją się przy świadkach - takie zawiadomienie organu rentowego jest szczególnie istotne, gdyż to ono inicjuje wszczęcie postępowania powypadkowego, w toku którego ustala się rzeczywiste przyczyny, okoliczności zdarzenia, i gdzie uznaje się, że dane zdarzenie było wypadkiem przy pracy. Finalnie przy spełnieniu wszystkich wymaganych prawem przesłanek następuje wypłata świadczenia. Często bywa tak, że rolnicy dokonują zgłoszenia takich zdarzeń ze znacznym opóźnieniem. Niestety, takie postępowanie może rodzić dla rolnika kolejne problemy, a zwłaszcza trudności dowodowe organu rentowego w ustaleniu rzeczywistego przebiegu zdarzenia. Wtedy też niejednokrotnie całe postepowanie powypadkowe ulega znacznemu wydłużeniu, a przez to rolnik zmuszony jest bardzo długo oczekiwać na wypłatę jednorazowego odszkodowania. Praktyka pokazuje, że mimo iż przepisy zezwalają, aby zgłoszenie miało miejsce później, tj. do 6 miesięcy od dnia zdarzenia9, warto jednak opowiedzieć się za jak najszybszym zgłaszaniem takich zdarzeń, gdyż brak możliwości ustalenia przebiegu i okoliczności zdarzenia z uwagi na znaczny upływ czasu od zdarzenia może być podstawąodmowy prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku. Warto mieć na uwadze, że zgłaszając do KRUS wypadek, powinno się w miarę możliwości ułatwić organowi rentowemu postępowanie powypadkowe i zabezpieczyć miejsce wypadku, wskazać świadków, jak również udostępnić dokumentację lekarską z leczenia. Po otrzymaniu takiego zgłoszenia w pierwszej kolejności KRUS bada, czy poszkodowany podlegał ubezpieczeniu w dniu zaistnienia wypadku. Jeżeli odpowiedź na to pytanie jest pozytywna, to zostaje wszczęte właściwe postępowanie powypadkowe w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. W toku takiego postępowania sporządza się protokół powypadkowy, który w dalszej kolejności stanowić będzie podstawę do uznania, że dane zdarzenie stanowi wypadek przy pracy, a co za tym idzie - wypłaty świadczenia. Jako że wysokość jednorazowego odszkodowania zależy od wysokości stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego, to w kolejnym etapie postępowania mamy do czynienia z badaniem przez lekarzy rzeczoznawców KRUS, którzy wydają orzeczenie, na podstawie którego ustalona zostaje wysokość takiego uszczerbku. Jeżeli poszkodowany nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarza rzeczoznawcy w zakresie ustalenia wysokości uszczerbku na jego zdrowiu (np. uważa, że został on oceniony zbyt nisko lub też nie wzięto pod uwagę wszystkich okoliczności przy jego ustalaniu), to może wnieść odwołanie do komisji lekarskiej KRUS, która orzeka w składzie trzyosobowym. Tego typu odwołanie należy wnieść za pośrednictwem jednostki organizacyjnej KRUS wymienionej w treści orzeczenia, w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Jeżeli nie wniesiemy odwołania od takiego orzeczenia, to stanowić ono będzie podstawę do wydania decyzji w sprawie ustalenia prawa do jednorazowego odszkodowania. Należy zauważyć, że wydanie decyzji przez KRUS nie oznacza jeszcze ostatecznego zakończenia sprawy, ponieważ jeśli jesteśmy niezadowoleni z rozstrzygnięcia, to możemy w terminie 30 dni od daty otrzymania odpisu decyzji KRUS wnieść odwołanie do sądu rejonowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Odwołanie wnosi się na piśmie za pośrednictwem organu, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, kolejno takie odwołanie jest przekazywane przez organ do sądu, gdzie badana jest prawidłowość wydanej przez KRUS decyzji. POWODY WYKLUCZAJĄCE PRAWO DO ODSZKODOWANIA Na koniec wypada wspomnieć o powodach wykluczających prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej. Będzie to miało miejsce wtedy, gdy okaże się, że rolnik uległ wypadkowi, gdyż nie zachował należytych zasad bezpieczeństwa. Kiedy w toku postępowania powypadkowego zostanie ustalone, że poszkodowany spowodował wypadek umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa czy też był w stanie nietrzeźwości albo pod wpływem środków odurzających czy substancji psychotropowych i sam w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku, wtedy rolnikowi nie będzie przysługiwać prawo do jednorazowego odszkodowania. Podsumowując, należy wskazać, iż w pierwszej kolejności warto zadbać o bezpieczne wykonywanie pracy w gospodarstwie rolnym. Co roku organizowane są kampanie społeczne przypominające o tym, że niewystarczająca koncentracja uwagi podczas pracy ze zwierzętami lub też rutynowe wykonywanie czynności związanych z obsługą maszyn mogą niejednokrotnie prowadzić do poważnych wypadków. Każdego roku do KRUS zgłaszanych jest około 2,5 tysiąca wypadków związanych z obsługą zwierząt gospodarskich, przy czym najczęściej takim wypadkom ulegają rolnicy Jeżeli jednak dojdzie już do takich zdarzeń w naszym gospodarstwie, pamiętajmy, że możemy uzyskać choć częściową rekompensatę pieniężną naszych cierpień spowodowanych doznanym uszczerbkiem na zdrowiu. I co istotne, jak pokazuje praktyka, nie należy zniechęcać się odmownymi decyzjami KRUS, ponieważ wielokrotnie bywa tak, że po dokładnym przeanalizowaniu sprawy sąd uwzględnia odwołania rolników i przyznaje im prawo do jednorazowego odszkodowania. Artykuł pochodzi z numeru 1/2016 magazynu Farmer Zamów prenumeratę

Odrębną grupę wypadków i chorób zawodowych, które nie muszą mieć związku z pracą, ani nawet podlegać ubezpieczeniu społecznemu stanowią wypadki lub choroby powstałe w szczególnych okolicznościach. Wypadki i choroby zawodowe, które miały miejsce w ściśle określonych sytuacjach i szczególnych okolicznościach regulowane są ustawą z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach. Zgodnie z przytoczoną ustawą wypadkiem w szczególnych okolicznościach będzie zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło: przy ratowaniu innych osób od grożącego ich życiu niebezpieczeństwa, przy chronieniu własności publicznej przed grożącą jej szkodą, przy udzielaniu przedstawicielowi organu państwowego lub organu samorządu terytorialnego pomocy przy spełnianiu czynności urzędowych, przy wykonywaniu prac związanych ze spisami powszechnymi, przy ściąganiu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub przy chronieniu innych osób przed napaścią, przy wykonywaniu funkcji radnego lub członka komisji rady wszystkich jednostek samorządu terytorialnego alby przy wykonywaniu przez sołtysa czynność związanych z tym stanowiskiem, przy wykonywaniu funkcji ławnika w sądzie, w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub zajęć na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyki przewidzianej organizacją studiów lub nauki, przy pracy w Ochotniczych Hufcach Pracy na innej podstawie niż umowa o pracę, przy pracy wykonywanej w ramach terapii zajęciowej w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, przy wykonywaniu bezpośredniej ochrony przed klęskami żywiołowymi, przy wykonywaniu funkcji członka komisji powołanej przez organ państwowy lub organ samorządu terytorialnego do przeprowadzenia wyborów lub referendum, przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza, w trakcie uczestnictwa w centrum integracji społecznej, przy wykonywaniu przez bezrobotnego prac społecznie użytecznych, przy odbywaniu praktyki absolwenckiej w rozumieniu ustawy z dnia 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich. Podobnie jak ma to miejsce w wypadkach przy pracy, także w tych rodzajach wypadków możemy odnaleźć cechy typowe jak: nagłość zdarzenia, zewnętrzny charakter przyczyny oraz uraz i śmierć (jako skutki). Natomiast elementem odróżniającym oraz zastępującym związek z pracą jest zaistnienie wypadku w specyficznych okolicznościach, które ustawodawca uznał na tyle istotne, że osoby w nich poszkodowane obejmuje prawem do określonych świadczeń. Za chorobę zawodową uprawiającą do świadczeń przewidzianych w ustawie z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach, uważa się chorobę określoną w art. 2351 Kodeksu pracy powstałą: w czasie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych realizowanych przez jednostki organizacyjne systemu oświaty, zajęć w szkole wyższej lub na studiach doktoranckich albo w czasie odbywania praktyk przewidzianej organizacją studiów lub nauki, przy pracy w Ochotniczych Hufcach Pracy na innej podstawie niż umowa o pracę. Postępowanie związane ze zgłaszaniem i stwierdzaniem chorób zawodowych podlega takim samym regułom, które obowiązują przy chorobach zawodowych pracowników. Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku procedury powypadkowej, która odbiega od rygorów formalnych, przyjętych dla wypadków pracowniczych. Oceny okoliczności i przyczyn wypadków w szczególnych okolicznościach dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który także wydaje decyzję w sprawie emerytalnych świadczeń powypadkowych. Zatem można stwierdzić, że to właśnie ZUS (co prawda w sposób pośredni) będzie decydował o uznaniu zdarzenia za wypadek w szczególnych okolicznościach. Aby jednak mogło dość do oceny okoliczności, to instytucja ta musi posiadać materiał do oceny wypadku. Osoba, która ubiega się o świadczenie z tytułu wypadku w szczególnych okolicznościach, składa do ZUS-u wniosek do którego dołącza dokumentację wypadku. Ustawodawca nie wprowadził żadnych wymogów formalnych co do tej dokumentacji. Można przyjąć, że rodzaj tej dokumentacji będzie zróżnicowany, w zależności od podmiotu, który będzie ją sporządzał oraz okoliczności zdarzenia. Na przykład, jeżeli do wypadku dojdzie przy ściganiu lub ujęciu osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa, dokumentacje sporządzi policja, ewentualnie prokuratura, a z kolei przy wypadku związanym z wykonywaniem funkcji ławnika – sąd. Osobom, które uległy opisywanym wypadkom bądź zachorowały na chorobę zawodową w związku z okolicznościami (wymienionymi powyżej) lub członkom ich rodzin przysługuje: renta z tytułu niezdolności do pracy, jednorazowe odszkodowanie, świadczenie opieki zdrowotnej, określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych w zakresie niezbędnym do leczenia następstw wypadku lub choroby zawodowej, pod warunkiem, że osoby te nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym, zasiłek pogrzebowy (o ile nie przysługuje na postawie innych przepisów) z tytułu śmierci osoby zmarłej wskutek wypadku albo osoby pobierającej rentę z tytułu wypadku lub członka jego rodziny, renta rodzinna dla członków rodziny osoby zmarłej na skutek wypadku lub choroby zawodowej, jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny z tytułu śmierci poszkodowanego w wypadku lub wskutek choroby zawodowej. Zasady ustalania świadczeń, ich wysokości, orzekanie o niezdolności do pracy lub związku śmierci z wypadkiem przy pracy są tożsame z obowiązującymi zasadami przy świadczeniach z ustawy wypadkowej. Wyjątek stanowi jednorazowe odszkodowanie, które jest należne osobie poszkodowanej w wypadku lub na skutek choroby zawodowej. Warunkiem uzyskania tego świadczenia oprócz doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jest uznanie tej osoby za całkowicie niezdolną do pracy. Posiłkując się ustawą wypadkową przyjęto także możliwość pozbawienia prawa do świadczeń osobie, która będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających, przyczyniła się w znacznym stopniu do spowodowanie wypadku. Brak prawa do świadczeń dotyczy również osób poszkodowanych w wypadku, który spowodowany był z ich winy lub na skutek rażącego niedbalstwa. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 108, z późn. zm.), Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach (Dz. U. z 2013 r. poz. 737), Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1773 z późn, zm.).

do organizacyjnych przyczyn wypadków nie należy